Hai địa điểm trên mới được UBND tỉnh công nhận là khu Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.

Nếu ai đã từng một lần đến với Chùa Thạch Long hay Đền Thắm đều thấy ngạc nhiên bởi cả 2 nơi này đều tọa lạc trên hang đá. Chùa Thạch Long nằm ở thôn Công Tum, xã Cao Kỳ, cách thị trấn Chợ Mới gần 20 km về phía Bắc và cách thị xã Bắc Kạn hơn 20 km về phía Nam. Chùa đã tồn tại hàng trăm năm nay, được chính quyền, nhân dân địa phương tôn tạo, quản lý. Hàng năm tại nơi đây đón hàng vạn lượt khách đến để vãn cảnh chùa chiền, cầu tài, cầu lộc…Chùa nằm ở độ cao gần 300m so với mực nước biển, cách Quốc lộ 3 khoảng 400m. Chùa được chia làm 3 tầng gồm tầng thượng, tầng giữa và tầng hạ, mỗi một tầng là để thờ các vị thần, phật, danh nhân khác nhau. Đó đều là các vị thần đã có công dựng nước và giữ nước. Ở tầng thượng thờ Phật Thích ca, Phật Ma gia, Phật Quan âm bồ tát, Bác Hồ, tầng giữa thờ danh nhân Dương Tự Minh, Hựu Hùng Hiệu, Đức Quân Thượng, Đức quân thượng tổ, Ngũ tướng thần xà, tầng hạ thờ Mẫu thiên, Mẫu địa, Mẫu thủy, Tứ phủ. Càng đi sâu và lòng hang ta sẽ càng thấy không gian rộng, người đi vào đấy không chỉ để bày tỏ lòng thành, cầu may mắn bình an mà còn có thể chiêm ngưỡng những hình thù nhũ đá do thiên nhiên tạo nên.

Từ cầu Ổ Gà- thị trấn Chợ Mới rẽ trái hơn 1km là tới Đền Thắm. Nằm ở địa hình thấp hơn, phạm vi nhỏ hơn, Đền Thắm nép mình bên dòng sông thơ mộng và tựa vững vào dải núi đá cao. Người đi vãn cảnh nơi đây vẫn thường ví rằng “Cảnh đền mang dáng dấp sơn thủy hữu tình”.

Vào tháng giêng hàng năm, Đền Thắm luôn đón rất nhiều khách thập phương, mọi người đến đây để làm lễ, giâng hương cầu những điều tốt đẹp nhất trong cuộc sống. Hiện tại Đền Thắm chủ yếu thờ Sơn thần, Thủy thần, thờ Cô Thắm, thờ Phật, thờ Mẫu và một số anh hùng có công chống giặc ngoại xâm.

Những giai thoại lịch sử của Đền, Chùa

Cho đến nay Đền Thắm, Chùa Thạch Long đã được thừa nhận là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng. Chùa Thạch Long được hình thành trong bối cảnh thế kỷ thứ 18, khi một số người dân ở xã Vi Hương về xuôi rước tượng phật Thích ca và  Kinh Phật về Chùa Hoa Sơn (Vi Hương - Bạch Thông). Đoàn người trở về bằng bè mảng, đến đoạn bến sông thuộc địa phận xã Cao Kỳ thì trời tối. Sáng hôm sau họ phát hiện mất tượng phật mới sai người đi tìm xung quanh thì thấy tượng phật đã ngự ở Chùa Thạch Long. Đoàn người cùng nhau khiêng tượng xuống thuyền nhưng không nổi. Họ đành rước Phật bà quan âm về trước rồi báo cho chức dịch địa phương cử người xuống lấy sau. Nhưng khi đoàn người đến lấy thì dân làng giữ lại tượng và cho rằng tượng muốn ở lại xã Cao Kỳ. Về sau nhân dân 2 xã có câu chúc tụng nhau “Khẩu tày cà, pia tày thêu” nghĩa là gạo vùng Vi Hương, cá vùng Cao Kỳ mục đích là dàn hòa, để đoàn kết.Về sau trong cuộc chiến tranh giành độc lập, Chùa Thạch Long còn được bộ đội ta sử dụng làm kho cất vũ khí trong vòng 30 năm (từ năm 1950 đến 1980). Đây còn là nơi dừng chân của Bác Hồ nhân chuyến người đi kiểm tra việc sửa chữa Quốc lộ 3 từ Thái Nguyên đi Cao Bằng. Đến năm 1986, chùa mới bắt đầu được chính quyền và nhân dân địa phương phục hồi và xây dựng một số công trình nhằm phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt tinh thần của khách thập phương.

Nếu như Chùa Thạch Long được hình thành một cách diệu kỳ thì với Đền Thắm lại xuất xứ ở một hoàn cảnh khác. Lưu truyền rằng ở Tràng Cỏ (Chợ Mới - Cây Thị) có 2 bố con làm nghề chài luới, cô con gái ông chài lưới tên là Thắm, vốn nổi tiếng xinh đẹp khắp vùng. Hai bố con cô Thắm là những người có công lao với dân, với nước. Khi đất nước bị xâm lược, cô Thắm đã cùng với dân làng đứng lên đánh giặc và bị hi sinh. Để tưởng nhớ đến công lao của người con gái dũng cảm, người dân Chợ Mới đã an táng cô Thắm bên cạnh mộ thân mẫu tại chính mảnh đất linh thiêng này.

Đền Thắm còn là nơi gắn với những dấu mốc quan trọng trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Đây là nơi đặt trụ sở làm việc của du kích và bộ đội Việt Minh trong suốt 49 ngày đêm khi thực dân Pháp cho quân nhảy dù, đổ bộ xuống thị trấn Chợ Mới. Là trạm gác bảo vệ Cục quân giới Việt Nam từ năm 1947 đến 1954 ở xã Quảng Chu, đồng thời là địa chỉ sơ tán của nhân dân thị trấn Chợ Mới khi Mỹ ném bom xuống cầu ổ gà những năm 1965. Sau khi thống nhất đất nước, Đền Thắm được trùng tu lại theo nguyên trạng khá khang trang, đến nay đã trở thành khu du lịch tâm linh nổi tiếng trong vùng.

Chợ Mới có nhiều điều kiện để phát triển du lịch

Đến nay Chùa Thạch Long và Đền Thắm đều được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, đây chính là bước ngoặt lớn và là nền tảng để huyện Chợ Mới nói riêng cũng như tỉnh Bắc Kạn nói chung phát triển ngành du lịch. Tại các điểm di tích này hiện nay đều có ban quản lý hoạt động một cách nề nếp, quy củ. Vào những ngày lễ, nơi đây không xảy ra tình trạng chèo kéo khách, có chỗ để khách nghỉ ngơi, gửi xe… Bên cạnh đó dịch vụ kèm theo cũng phát triển nhưng không ồ ạt, mà mang bản sắc riêng như ở Chùa Cao Kỳ có sản phẩm mía bầu, cơm lam do nhân dân tự làm ra. Hay đến với Đền Thắm lại được thưởng thức hương vị của bánh gio, bánh dày, bánh sión…Theo ông Nguyễn Đình Toán- Phó Chủ tich UBND huyện Chợ Mới thì “Trong mấy năm trở về đây, hoạt động du lịch của Chợ Mới đã có những bước chuyển biến tích cực. Chùa Thạch Long và Đền Thắm trở thành một trong những điểm du lịch tín ngưỡng của Bắc Kạn, hàng năm đón rất đông du khách thập phương tới vãn cảnh. Hiện tại 2 địa điểm trên đều được giao cho xã quản lý, tuy nhiên để phát huy thế mạnh du lịch thì tỉnh cần nghiên cứu để đưa ra quy chế quản lý riêng khi mà cả 2 nơi này đều đã được xếp hạng”./.