Chùa Một Cột "viên ngọc kiến trúc" được thế giới vinh danh

Dịp kỉ niệm 58 năm Ngày Giải phóng Thủ đô, người Hà Nội đón nhận tin vui, tại Fa-ri-đa-bát (Ấn Độ), Tổ chức Kỉ lục châu Á đã xác nhận chùa Một Cột là "Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất châu Á", sau nửa thế kỉ ngôi chùa được xếp hạng Di tích Lịch sử kiến trúc nghệ thuật quốc gia (1962), sau 6 năm chùa được ghi danh trong sách kỉ lục Guiness Việt Nam "Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất Việt Nam". Ngày 12-11-2012 với đại lễ đón nhận cúp và trao bằng kỉ lục ghi thêm một mốc son lịch sử chùa Một Cột...

Chùa Một Cột tọa lạc ở phố Chùa Một Cột, quận Ba Đình, TP Hà Nội, gần Bảo tàng Hồ Chí Minh. Chùa có kiến trúc độc đáo, nằm trên một trụ đá trong hồ nước vuông. Cùng với Khuê Văn Các, chùa Một Cột được chọn làm một trong những biểu tượng của Thủ đô Hà Nội.

Văn bia trong chùa dựng năm Cảnh Trị thứ ba (1665), đời vua Lê Huyền Tông, do Tỳ Khưu Lê Tất Đạt ghi: "Nước Việt ta xưa có cái hồ hình vuông. Năm đầu niên hiệu Hàm Thông đời Đường (thời gian này nước ta bị nhà Đường đô hộ) dựng một cột đá ở giữa hồ. Trên cột xây tòa Lầu Ngọc trong đó đặt tượng Phật Quan Âm để thờ cúng… Khi triều Lý xây dựng kinh đô ở đây, cũng noi theo dấu cũ, ngày càng sùng kính linh thiêng. Vua Lý Thái Tông chưa có hoàng tử thường đến đó cầu nguyện. Một đêm, Vua nằm mộng thấy Phật Bà Quan Âm mời lên trên lầu, đặt một đứa bé vào lòng. Tỉnh dậy, Vua đem chuyện nói với quần thần. Nhà sư Thiền Tuệ khuyên Vua làm chùa, dựng cột đá ở giữa ao, làm tòa sen của Phật Quan Âm trên cột, như thấy trong mộng. Tháng đó Hoàng hậu mang thai Hoàng tử. Vua sửa thêm ngôi chùa Diên Hựu ở bên phải chùa Một Cột để mở rộng việc thờ cúng. Chùa được xây dựng vào mùa Đông năm Kỷ Sửu, Thiên Cảm Thánh Võ thứ nhất (1049)... Chùa Một Cột chỉ có một gian nằm trên một cột đá ở giữa hồ Linh Chiểu nhỏ có trồng hoa sen. Hằng năm cứ đến ngày 8-4 âm lịch, Vua lại làm lễ tắm Phật và phóng sinh. Các nhà sư và nhân dân khắp kinh thành Thăng Long cùng dự lễ. Vua đứng trên đài cao trước chùa thả một con chim bay đi trong tiếng reo vui của nhân dân trong ngày hội lớn".

Du khách quốc tế thăm chùa Một Cột.

Trải bao năm tháng, chùa Một Cột được trùng tu, phục dựng nhiều lần qua các thời Trần, Hậu Lê, Nguyễn. Năm 1954, trước khi rút khỏi Hà Nội, quân Pháp đặt thuốc nổ phá chùa Một Cột. Năm 1955, Bộ Văn hóa cho trùng tu chùa Một Cột và Liên hoa đài (đài hoa sen) do kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng đảm nhiệm.

Chùa Một Cột còn gọi là Tòa đài sen, hình dáng như một bông sen nhô lên trên mặt nước. Chùa hình vuông làm bằng gỗ, lợp ngói ta, mỗi cạnh 3m, trên một trụ đá có đường kính 1,2m, đó là nét độc đáo của ngôi chùa. Trụ đá gồm hai khối gắn liền với nhau, tưởng như chỉ là một khối. Trụ đá cao 4m (chưa kể phần chìm dưới đất). Phần trên thân trụ mang tám cánh gỗ, trông tựa bông sen nở, lại ăn liền với mộng tám cột lớn và cột phụ đỡ các đòn ngang của mái. Nóc chùa có mặt nguyệt bốc lửa, đầu rồng chầu mặt nguyệt. Trong chùa, tượng đức Phật Quan Âm tọa lạc. Phía trên tượng Phật là hoành phi "Liên hoa đài". Tượng Phật Quan Âm cũng ngồi trên một bông sen bằng gỗ sơn son thiếp vàng, ở vị trí cao nhất. Chùa có bốn mái, bốn đầu đao cong được đắp hình đầu rồng. Chùa Một Cột có ý nghĩa văn hóa tôn giáo to lớn nhưng quy mô lại thu nhỏ để bảo đảm kiến trúc có hình tượng bông sen. Từ sân lên sàn chùa để tụng kinh lễ bái, bước qua 13 bậc rộng 1,4m, hai bên tường gạch, gắn bia đá giới thiệu lịch sử ngôi chùa.

Chùa Một Cột xây ở giữa hồ nước thả sen, mỗi cạnh hồ 20m, có tường thấp bao xung quanh. Khách trong và ngoài nước tới vãn cảnh, ngắm sen nở trong hồ toát lên sự cao quý của Đức Phật Quan Âm, tài nghệ của các nghệ nhân kiến trúc giàu trí tưởng tượng đã vượt qua tất cả các kiến trúc đương thời.

Sau chùa trồng cây Bồ đề của Tổng thống Pra-sát đem từ Ấn Độ sang tặng Bác Hồ vào tháng 2-1958. Cây này được lấy từ cây Bồ đề nơi Thích Ca tu thành chính quả. Xung quanh chùa có nhiều cây lâu năm tỏa bóng mát làm tăng thêm vẻ tĩnh mịch, hư vô, huyền ảo.

Đại đức Thích Tâm Kiên (trụ trì chùa Diên Hựu - Một Cột) cho biết: Sự kiện này là niềm tự hào cho dân tộc Việt Nam, của Phật giáo Việt Nam, toàn dân Thăng Long xưa, cũng như của nhân dân Thủ đô Hà Nội ngày nay. Chùa Một Cột được công nhận là ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất châu Á cùng Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Bảo tàng Hồ Chí Minh tạo nên cụm di tích lớn và quan trọng bậc nhất Thủ đô Hà Nội, là điểm đến của các nhà nghiên cứu lịch sử, kiến trúc văn hóa tâm linh thu hút đông đảo khách quốc tế và trong nước

Bài và ảnh: Nghiêm Thị Hằng